Synagoga i cmentarz żydowski w Lesku

Synagoga leska została zbudowana w latach 1626-1654 z otoczaków rzecznych, kamienia ciosanego i cegły   na planie prostokąta w stylu manierystyczno-barokowym. Zniszczona podczas II wojny światowej, została w latach 1960-1963 gruntownie odrestaurowana. Niestety wystrój wnętrza nie zachował się. Budynek składa się z jednonawowej sali głównej i przybudówki na zachodniej ścianie, w której dawniej znajdował się babiniec. Na szczycie elewacji zewnętrznej znajdują się tablice Dekalogu z 10 przykazaniami oraz napis: "O jakimże lekiem napawa to miejsce ! Nic tu innego, tylko dom Boży i brama nieba" (Rdz 28:17).

Przy południowo-zachodnim narożniku synagogi, znajduje się okrągła wieża, która wskazuje na obronny charakter budowli, natomiast w jej dolnej części, w lochu znajdowało się więzienie dla Żydów.

Obecnie w synagodze mieści się  galeria sztuki Bieszczadzkiego Domu Kultury i od 1995 roku również Muzeum Żydów Galicji.

Cmentarz żydowski w Lesku to jedna z najcenniejszych nekropolii w Polsce. Znajduje się na tzw. Szlaku Chasydzkim obejmującym 22 miejscowości województwa podkarpackiego i lubelskiego. To szlak zachowanych żydowskich cmentarzy i innych materialnych pamiątek wiodący przez miasta, w których mieszkali ortodoksyjni Żydzi.

Kirkut zajmuje powierzchnię ponad 3 ha. Jest tu ponad  dwa tysiące kamieni nagrobnych - macew. Pierwsze wzmianki o tym cmentarzu pochodzą z roku 1611, jednak daty zgonów na macewach świadczą, że pochówków dokonywano tu już w pierwszej połowie XVI wieku. 

To tutaj w 1991 r. przy okazji sympozjum poświęconego Żydom galicyjskim odsłonięto najstarszą zachowaną macewę. Pochodzi z 1548 r. Podobno starsze w Polsce są tylko w Lublinie i w Szczebrzeszynie.

Na szczycie wzgórza znajduje sie najwięcej zachowanych nagrobków z XIX wieku. Macewy wykonane są z miejscowego piaskowca, z prostymi inskrypcjami. Mimo zniszczeń z okresu II wojny światowej można rozpoznać  zdobienia w postaci: koron, świeczników, ptaków, jeleni, lwów, dzbanów i mis. Lew to znak plemienia Judy -  ludu Izraela, symbol potęgi, siły, wyzwolenia i odkupienia. Jednorożec symbolizuje człowieka sprawiedliwego, jest również znakiem zbawienia. Na niektórych nagrobkach widoczne są też gołębie.

Można na macewach odczytać różne symbole: np.w zależności od zawodu, jaki człowiek wykonywał - nożyce wskazują zapewne na krawca;   szafa biblioteczna z książkami - miejsce pochówku  uczonego w Torze i Talmudzie.

Według Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego kirkut  leski jest jednym z najstarszych zachowanych w Europie.

Podczas II wojny światowej cmentarz był miejscem egzekucji wielu Żydów. Tu rozstrzelano  sto osób, starców i chorych pozostałych w mieście po likwidacji getta w Lesku. Później dokonywano tu wielu egzekucji Żydów ukrywających się w okolicach Leska.

Cmentarze żydowskie w Bieszczadach  znajdują się też w Lutowiskach, Woli Michowej i  Baligrodzie.